Қазақ әдебиеті Баяндамалар, реферат бойынша оқу-әдістемелік материалдар

Махамбет Өтемісұлының өлеңдерінің зерттелуі

“Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқушының тілдік тұлғасын қалыптастыру жолдары”

Қазақ әдебиеті кейіпкерлері арқылы "адал азамат – кәсіби маман" бейнесін қалыптастыру жолдарын түсіндіріп, комикс әдісімен сабақты қызықты өткізу тәсілдері.

Бұл баяндамада қазақ ертегілерінің түрлері, мазмұны мен тәрбиелік мәні жан-жақты қарастырылады. Ертегілердің қиял-ғажайып, хайуанаттар туралы және тұрмыс-салт ертегілері болып бөлінетіні айтылып, әр түрге мысалдар келтірілген. Сонымен қатар, ертегілер арқылы берілетін ұлттық құндылықтар — әділдік, ерлік, тапқырлық пен адалдық сынды қасиеттер ерекше аталып өтеді. Белгілі кейіпкерлер (Ер Төстік, Аяз би, Алдар Көсе, т.б.) арқылы қазақ халқының дүниетанымы мен тәрбиелік ұстанымдары баяндалады. Жалпы, баяндама ертегілерді ұлт руханиятының, халық даналығының айнасы ретінде таныстырады.

«Батырлар жыры: қаһармандықтың көркем бейнесі» тақырыбындағы баяндамада қазақ эпосындағы батырлар жырының мазмұны мен көркемдік ерекшеліктері қарастырылады. Баяндамада батырлар жыры — халықтың ерлікке, ел қорғауға деген көзқарасын бейнелейтін ауыз әдебиетінің бір түрі екені айтылып, батыр бейнесі халықтың арман-үмітінің көрінісі ретінде сипатталады. Қобыланды, Алпамыс, Ер Тарғын сынды батырлар арқылы ерлік, әділдік, елге деген адалдық идеялары көркем тілмен сомдалып, олардың идеал тұлға ретіндегі бейнесі ашылады. Жырлар тек тарихи мұра ғана емес, тәрбиелік мәні зор рухани байлық екені дәлелденеді. Баяндама танымдық, тәрбиелік және әдеби-көркемдік тұрғыдан маңызды материал болып табылады.

Қазақ фольклоры – халықтың ғасырлар бойғы тәжірибесі мен дүниетанымын бейнелейтін ауызекі шығармалар жиынтығы. Ол батырлық дәстүрлерді («Қобыланды батыр», «Алпамыс батыр»), мақал–мәтелдер мен жаңылтпаштарды, жыр-дастандарды (Қорқыт, Жиембет), халық әндері мен күй-домбыра шығармаларын қамтиды. Фольклор арқылы ұрпақ адамгершілік, әділдік пен бірлік сияқты моральдық құндылықтарды үйренеді, ұлттық сана мен тілді сақтайды, тарихи-мәдени сабақ алады. Осы тұрғыдан, қазақ фольклоры – рухани байлығымыз бен даналық қазынамыздың ең басты қайнар көзі.

Қазақ халқынын ертеден келе жатқан ертегі айтуын қазіргі балаларға ұқтыру

Баяндамада қазақ ертегілерінің тәрбиелік мәні мен ұлттық құндылықтарды насихаттаудағы рөлі сипатталады.

Баяндамада қазақ ертегілерінің тәрбиелік мәні мен ұлттық құндылықтарды насихаттаудағы рөлі сипатталады.

Қазақ ертегілері – халық ауыз әдебиетінің ерекшелікті жанры, ғажайып элементтері мен тәрбиелік мәні арқылы ұрпақтың қиялын қанаттандыратын баға жетпес рухани мұра. ⸻ 1. Негізгі түсінік • Ауызша қалыптасу: ұрпақтан-ұрпаққа ауызша жеткізіліп, орындаушының дара интерпретациясына тәуелді дамыған. • Ғажайып-аллегория: кейіпкерлер мен заттар (пері, айдаһар, сиқырлы заттар) шынайы өмірден аршылып, оқиғаны ғажайып әлемге айналдырады. • Қарапайым құрылым: кіріспеде кейіпкер таныстырылып, шиеленіс, ширату (шабуыл, сынақ), шарықтау шегі, шешім және ғибратты түйіннен тұрады.

Айтыс – халқымыздың рухани қазынасы, ұлттың айнасы. Ол – қазақтың ауыз әдебиетіндегі ең көркем, әсерлі әрі терең мәнге ие жанрлардың бірі. Айтыс арқылы бабаларымыз тарихты, ел мен жер тағдырын, адамгершілік пен әділеттілікті жырлады. Бұл өнер бүгінгі таңда да өз өзектілігін жоғалтқан жоқ, керісінше жаңарып, жаңа бағытта дамып келеді.

Қазақ өлеңі — қазақ әдебиетіндегі поэзиялық шығармалардың ұлттық түрі. Ол халықтың тұрмыс-тіршілігін, сезімін, ойын, дүниетанымын көркем сөз арқылы жеткізетін жанр. Өлең қазақ халқының ауыз әдебиетінен бастап, жазба әдебиетіне дейін кең тараған.

Бұл баяндама қазақ халқының ауыз әдебиетінің маңызды бөлігі саналатын мақал-мәтелдердің мәнін, ерекшеліктерін және қоғамдағы рөлін талқылайды. Мақалдар мен мәтелдер – халықтың өмір тәжірибесін, дүниетанымын, философиялық ойларын ықшам әрі көркем түрде жеткізетін нақыл сөздер. Негізгі бөлімде қарастырылған мәселелер: Мақал мен мәтелдің айырмашылығы: Мақалдар түйінді ойды нақты әрі анық жеткізсе, мәтелдер бейнелі түрде, астарлап айтылады. Мақал-мәтелдердің ерекшеліктері: Олардың қысқалығы, нақтылығы, көркемдігі, ұлттық сипаты және тәрбиелік мәні ерекше. Қоғамдағы рөлі: Мақал-мәтелдер тәрбие құралы ретінде, әлеуметтік қызметі мен тілдің дамуына ықпал етеді. Қорытынды: Мақал-мәтелдер – халықтың асыл мұрасы, олар ұрпақтан-ұрпаққа жетіп, ұлттың рухани мәдениетінің негізін қалайды. Оларды зерттеу, сақтау және насихаттау – біздің парызымыз.

Бұл баяндамада балалар фольклорындағы ойынды элементтердің (санамақ, жаңылтпаш, жұмбақ, қимыл-ойын өлеңдері) баланың танымдық және тәрбиелік дамуына тигізетін әсері жан-жақты қарастырылған. Материалда әрбір фольклор түрінің баланың тілін, ойын, есте сақтау қабілетін және әлеуметтік дағдыларын дамытудағы рөлі нақты мысалдармен сипатталады. Сонымен қатар қазіргі білім беру процесінде бұл мұраның маңыздылығы да сөз болады. Баяндамада теориялық талдаумен қатар тәжірибелік қолдану жолдары да ұсынылған.

Бұл баяндамада қазақ халық ауыз әдебиетіндегі ғашықтық жырлар жанрының мазмұны мен көркемдік ерекшелігі қарастырылады. Негізгі назар — жырлардағы махаббат концептісіне, яғни махаббат ұғымының көркемдік және ұлттық таным тұрғысынан сипатталуына аударылады. «Қозы Көрпеш – Баян сұлу», «Қыз Жібек», «Айман – Шолпан» секілді жырлар негізінде махаббаттың қасиеттілігі, адалдығы, ерлік пен күреске толы сипаты жан-жақты талданады. Жырлардағы кейіпкерлер образы мен тілдік-poэтикалық құралдар арқылы махаббаттың көркем бейнесі ашылып, оның қазіргі кезеңдегі тәрбиелік мәні айқындалады.

Бұл баяндамада фольклордың мәні мен маңызы, оның түрлері (ертегілер, аңыздар, мақал-мәтелдер, батырлық жырлар), халықтың тарихы мен дүниетанымындағы орны, тәрбиелік қызметі айтылған. Сонымен бірге, фольклордың қазіргі мәдениеттегі рөлі, оны сақтау мен жеткізудің қажеттілігі қорытындыланған. Қысқаша айтқанда, баяндамада фольклор – халықтың рухани қазынасы екенін дәлелдеп, оның мәдени-тарихи, тәрбиелік, танымдық маңызын ашып көрсеткен.

Әр ұрпақ — өз уақытының шежірешісі. Өткен — тарих, болашақ — арман, ал осы екеуі тоғысатын жалғыз ғана мезет — қазіргі сәт. Бүгінгі күн — кешегі бабалардың аманаты мен ертеңгі болашақтың бастауы. Осы тоғыста біз өткеннің тағылымынан сабақ алып, болашаққа бағыт-бағдар жасаймыз. Қазақ халқының сан ғасырлық тарихы, дәстүрі мен мәдениеті — бүгінгі жастар үшін рухани негіз. Абайдың даналығы, әл-Фарабидің ғылымға қосқан үлесі, Төле бидің әділ сөзі — барлығы да болашаққа үлгі. Біз осы құндылықтарды сақтай отырып, жаңа заман талабына сай білім алып, елдің ертеңі болуға тиіспіз. Сондықтан өткенді ұмытпай, болашақты дұрыс құру — әр азаматтың борышы. Себебі бүгінгі біздің әр іс-әрекетіміз — келешекке жазылған тарих.

Балалық шаққа сапар

Балалық шаққа сапар

Айтыс – қазақтың суырыпсалма поэзиясына негізделген дәстүрлі сөз сайысы. Екі ақын немесе бір ақын мен халық өкілі домбырамен немесе ауызша түрде бір-біріне өлеңмен жауап қайтарып, тапқырлық, білім, шеберлік танытады. Айтыс – тек өнер сайысы ғана емес, ол халықтың салт-дәстүрі, руханияты мен дүниетанымын көрсететін мәдени мұра.